BİRİNCİL KORUNMADA HAVA DEĞİŞKENLERİNE YÖNELİK ERKEN UYARI MODELİ

GIRIŞ VE AMAC Iklim degisiklikleri ve bunlarin sonucunda ortaya cikan beklenmedik ve asiri hava olaylari insan sagligini direkt ve dolayli olarak etkilemektedir. Iklim degisikliginin sagliga direk etkisi, isi dalgalari, seller, firtinalar ve asiri hava olaylari sonucunda gerceklesmektedir. Iklim degisiklikleri sonucu ortaya cikan hava kirliligi, asiri sicaklar, yuksek nem, UV indeksinin yuksekligi insan sagligini etkileyen belli basli olumsuzluklardandir. Bu calismanin amaci Aydin Ili Efeler ilcesinde bazi hava degiskenlerine karsi insan sagligini koruyabilmek icin “bolgesel erken uyari sistemi modeli” gelistirilmesidir. GEREC VE YONTEM Bu calisma mudahale tipi bir calismadir. Aydin ili Efeler merkez ilcesinde ikamet eden 18 yas ustu bireyler calismaya dahil edilmistir. Mudahale ve kontrol grubuna baslangicta 500’er kisi dahil edilmesi planlamis olup saha calismasinda mudahale grubundan 440, kontrol grubundan 442 kisiye ulasilabilmistir. Oncelikle yuzyuze gorusme yolu ile anket yapilarak her iki gruptaki katilimcilarin farkindaliklari tespit edilmistir. Gelistirilen bir bilgisayar yazilimi ile mudahale grubundaki katilimcilara, bir yil boyunca, hava sicakliginda, ultraviyole indeksi (UV) ve hava kalitesi indeksinde sagligi tehdit edecek duzeyde yukselme meydana geldiginde sms veya e-mail yolu ile bilgilendirmeler ve uyarilar gonderilecektir. Hava sicakligi ve UV indeksi degerleri www.wunderground.com sitesinden, Hava Kalitesi Indeksi degerleri www.havaizleme.gov.tr sitelerinden elde edilmistir. Literatur arastirmalari sonucu hava sicakligi icin mesaj gonderme esik degeri 27 C, UV indeksi icin esik deger 6 ve hava kalitesi indeksi icin esik deger 101 olarak kabul edilmistir. Mesajlarda hava sicakligi, ultraviyole indeksi ve hava kalitesi indeksinin ne oldugu, yuksek olmasi durumunda insan sagligina etkileri, bu etkilere karsi sagliklarini koruyucu hangi onlemleri alabilecekleri yer almaktadir. Ilk mesaj 01 Temmuz 2015 de gonderilmistir. Bir yil sonunda katilimcilara tekrar yuzyuze gorusme ile anket uygulanacak ve calisma sonunda mudahale ve kontrol grubunun farkindaliklari karsilastirilacaktir. Bu konu ile ilgili bir web sitesi de tasarlanmis olup, 26 Haziran 2015’de hayata gecirilmistir. Herkesin ulasimina acik olan http://www.aydinerkenuyari.com adresinden bu bilgilere ulasabilmektedir. Bu bildiride sozkonusu calismanin bazi ara raporlari paylasilmistir. Calismanin yapilabilmesi icin Adnan Menderes Universitesi Tip Fakultesi Girisimsel Olmayan Klinik Arastirmalar Etik Kurulu’ndan gerekli izinler alinmistir. BULGULAR 01.07.2015 tarihi ile 13.08.2015 tarihleri arasinda mudahale grubundaki 440 kisiden 403’une toplam 11284 adet SMS, 37’sine toplam 1036 adet e-mail yolu ile olmak uzere toplam 12320 mesaj gonderilmistir. Aydin il merkezinde bu tarihler arasinda hava sicakligi maksimum 41 C, minimum 32 C olculmustur. Sicaklik ortalamasi 37,19±2,13 tur. UV indeksi maksimum 11, minimum 9 olculmustur. Ortalama UV indeks degeri 9,89±0,46 dir. Hava kalitesi indeksi maksimum 83, minimum 5 olmustur. Ortalama hava kalitesi indeksi 49,78±26,76 dir. Web sitesi toplam 383 kez ziyaret edilmistir. Ziyaretcilerin dahil oldugu ulkeler icinde, Turkiye, USA, Cin, Japonya, Rusya, Guney Kore, Avustralya, Almanya, Ispanya bulunmaktadir. Bu ziyaretcilerin 129’u (%33,68) Turkiye’den, 72’si (%18,80) USA’den olmustur. SONUC VE ONERILER Aydin Turkiye’nin en sicak illerinden birisidir. Ayrica ultraviyole etkisi gun icerisinde diger illere gore daha uzun surmektedir. Saglik Bakanligi bunyesinde 21 Ocak 2015 tarihinde onaylanmis “Iklim Degisikliginin Saglik Uzerine Olumsuz Etkilerinin Azaltilmasi Ulusal Programi ve Eylem Plani” cercevesinde erken uyari sistemlerinin gelistirilmesi ongorulmektedir. Bu nedenle Aydin ilinde baslatmis oldugumuz asiri sicak havalar, yuksek UV indeksi ve yuksek hava kalitesi indeksi icin erken uyari modeli toplum sagligini koruma acisindan tum ulke icin ornek bir model olacaktir. ANAHTAR KELIMELER Erken uyari modeli, Asiri hava sicakligi, UV indeksi, Hava kalitesi indeksi NOT: Bu calisma Adnan Menderes Universitesi Bilimsel Arastirma Projeleri tarafindan desteklenmektedir.