Sovyetler Birliği'nin Türk Boğazlarıyla İlgili Talepleri: 1945-1946 Notaları

Bolsevik Ihtilal (1917) sonrasinda kurulan Sovyetler Birligi, Carlik Rusyasi’nin tum gizli antlasmalarini aciklayarak tanimadigini bildirmis, kendi varligini da tehdit eden isgalcilere karsi Milli Mucadeleye destek vermis ve Carlik Rusyasi’nin Turk Bogazlari ile Istanbul’a yonelik taleplerinden vazgecmistir. Paris’te 1925 yilinda imzalanan dostluk antlasmasiyla Turk-Sovyet iliskileri karsilikli guven zemininde yurumus, Sovyetler tarafindan, Montro Bogazlar Sozlesmesi’ne (1936) fazla itirazda bulunulmamistir. II. Dunya Savasi’nin arifesinde Sovyetlerin bariscil tutumu degiserek Carlik Rusyasi’nin Bogazlari istilaya yonelik politikalarina geri donulmustur. Savasin basladigi yil 1939 Eylul-Ekim aylarindaki ittifak gorusmelerinde Montro’nun degistirilmesi, 1940 yili Kasim ayinda Disisleri Bakani Molotov ile Hitler arasinda Berlin’de yapilan ittifak muzakerelerinde ise Turk Bogazlarinin kontrolunun Sovyetlere birakilmasi istenmistir. Sovyetler, savasin son iki yilindaki konferanslarda Bogazlarla ilgili isteklerini muttefikleri Ingiltere ve ABD’ye kabul ettirmeye calismistir. Stalin Montro’nun degistirilmesi talebini ilk olarak 1943 yili sonunda yapilan Tahran Konferansi’nda gundeme getirmis fakat savas sartlari icerisinde zikredilen istek detayli olarak ele alinamamistir. Talep, bundan sonraki Moskova, Yalta ve Potsdam Konferanslari’nda gundeme tasinmistir. Bu calismada arsiv belgeleri isiginda Sovyetler’in 1946 yilinda Bogazlarla ilgili olarak Turkiye’ye verdikleri iki nota ve bu notalara Turkiye, Ingiltere ile ABD tarafindan verilen cevaplar donemin tarihsel gelismeleri dikkate alinarak irdelenecektir.