بازخوانی نظریۀ حدوث دهری میرداماد

میرداماد در مسئلۀ حدوث و قدم عالم، نظریۀ حدوث دهری را ارائه کرده است. به اعتقاد او اتصاف به «قدمت» خاص هستی سرمدی حق تعالی است و وجود هر مخلوقی  (اعم از مجرد و مادی) مسبوق به عدم دهری و متصف به حدوث دهری است. فیلسوفان متاخر از میرداماد - همچون ملاهادی سبزواری - دیدگاه حدوث دهری را بر اساس رابطۀ علی و معلولی بین مراتب هستی، به مسبوقیت وجود معلول نسبت به عدم معلول در مرتبۀ وجود علت، تفسیر و اذعان کرده‌اند که اتصاف معلول به این نحوه از حدوث، منافاتی با قدمت غیری معلول ندارد. از سوی دیگر، برخی عبارت‌های میرداماد در توضیح و تبیین این نظریه، بر این دلالت دارد که تفاسیری از این دست، بیان‌‌‌کنندۀ مراد او از حدوث دهری نیستند، بلکه مقصود میرداماد از «عدم دهری»، عدم مقابل واقعی است که بدون اتصاف به هیچ‌گونه کمیت حقیقی یا وهمی بر هستی عالم تقدم دارد و موجب تاخر انفکاکی وجود هر مخلوقی از وجود خالق می‌شود، نه عدم مقابل زمانی؛ چه این‌که عدم دهری کاملا متناقض وجود لاحق است و با جعل وجود از ناحیۀ جاعل، به‌طور کلی رفع و طرد می‌شود. در این مقاله، در راستای تبیین این نظریه و اثبات مغایرت خوانش ملاهادی سبزواری از حدوث دهری با مقصود اصلی میرداماد، به بازخوانی و بازنگری نظریۀ حدوث دهری می‌پردازیم.