Vectors and vector-borne diseases in Turkey

Turkiye’de insanlarda babesiosis, dirofilariasis, sark cibani, sitma, lenfatik filariasis, onchocerciasis, sarbon, bartonellosis, bitle bulasan donemli ates (louse-borne relapsing fever), lyme, veba, siper atesi, tularemia, epidemik tifus, tick-borne tifus, Kirim-Kongo kanamali atesi, phlebovirus enfeksiyonu, tick-borne encephalitis ve bati nil virusu; evcil hayvanlarda trypanasomiasis, kanatli haemosporidiasisi, babesiosis, kopek hepatozoonosisi, kopek leishmaniosisi, dipetalonemiasis, dirofilariosis, yaz yarasi, onchocerciasis, yaz kanamasi, seteriasis, theileriosis, thelaziasis, anaplasmosis, ehrlichiosis, kedi enfeksiyoz anemisi, akabane, mavidil, ucgun hastaligi, loupingill, enfeksiyoz at anemisi, arilarin colony collapse hastaligi (CCD) ve sivrisineklerde Wolbachia endobakteri enfeksiyonu simdiye kadar rapor edilen artropod kaynakli hastaliklardir. Diger taraftan, Turkiye’de yaprak bitleri (Aphididae), yaprak zararlilari (Cicadellidae), beyazsinekler (Aleyrodidae), kin kanatlilar (Coleoptera), kirpik kanatlilar (Thysanoptera), gal akarlari (Eriophyidae) ve nematodlar da bitki hastaliklarinin onemli vektorleridirler. Tristeza, sarka, domates halkali leke virusleri gibi dunyadaki en zararli bitki patojenlerinin de uygun vektorleri olmadan epidemi yapamadiklari bilinmektedir. Tarim alanlarinin terk edilmesi, dogal alanlarin tarima acilmasi, dogaya tavsan salinmasi, su taskinlarinin onlenmesi, yayla yasagi, av yasagi, tarlalarin islenmemesi, kirsal hayattan sehirlere goc, yirtici hayvanlarin oldurulmesi, ciftlik hayvanlarinin sayisindaki dramatik dususe karsin yaban hayatinin guclenmesi ve kuresel isinma gibi son yillarda ekolojik dengelerin degismesine yol acan faktorler kene sayisinda artisa yol acan olasi nedenlerdir. Fizibilite yapilmadan golet ve baraj insasi, nehir yataklarinin degistirilmesi, bataklik ve sazliklarin kurutulmasi, plansiz ve gelisiguzel yogun yapilasma, piknik kulturundeki degisiklik, tarimda vahsi sulama, yerel yoneticilerin bilimsel yaklasimdan yoksun, bilincsiz vektor mucadelesi de sinek populasyonlarinda artisa sebep olmustur. Bu durum da vektor populasyonunda, vektorlerle bulastirilan hastaliklarda artisa ve dolayisiyla ekonomik gelismelerde azalmalara veya yavaslamalara yol acmaktadir. Sonuc olarak, Turkiye’de insan, hayvan ve bitki sagligini tehdit ederek ekonomik kayiplara yol acan vektorlere ve bu vektorlerin bulastirdiklari hastaliklara karsi mucadele programlari gelistirmek ve baslatmak, bu konuda daha ileri arastirmalar yapmak oldukca onemlidir