تجلی باورهای دینی بر کتیبهنگاری مذهبی شمشیرهای دورههای صفوی و قاجار

مفاهیم و باورهای مذهبی در دوره‌های صفوی و قاجار بر اشیاء مختلف منعکس شده‌اند که یکی از نمودهای آن در تزیین سلاح‌‌ها و به ویژه شمشیرها بوده است. در این دو دوره، هنرمندان از انواع مختلف نقوش تزیینی چون گیاهی، هندسی، انسانی، جانوری و کتیبه‌ای جهت مزین نمودن شمشیرها بهره گرفته‌اند. تمرکز پژوهش حاضر، بر کتیبه‌های حاوی مضامین مذهبی بر روی شمشیرها بوده است. انتخاب شمشیر از میان انواع مختلف سلاح‌ها در این بررسی، به منظور تحدید دامنه‌ی موضوع؛ و همچنین تنوع قابل توجه کتیبه‌های به کار رفته بر شمشیرها است. از اهداف اصلی این پژوهش، طبقه‌بندی صوری و محتوایی کتیبه‌های مذهبی شمشیرهای دوره‌های صفوی و قاجار و همچنین تبیین رابطه‌ی میان مفاهیم کتیبه‌ها با باورهای مذهبی بوده است و سؤال‌های این پژوهش عبارتند از: 1- کتیبه‌های مذهبی شمشیرهای دوره‌های صفوی و قاجار چه انواعی داشته‌اند‌ و با چه قلم نگارشی و فنون تزیینی بر شمشیرها نقش بستهاند؟ 2- چه رابطه‌ا‌ی میان مضامین کتیبه‌ها با باورهای مذهبی دوره‌های صفوی و قاجار وجود داشته است؟ روش تحقیق، توصیفی، تطبیقی - تحلیلی است و اطلاعات آن از طریق مطالعات منابع کتابخانه‌ای و بررسی‌های میدانی بر روی 50 نمونه‌ شاخص از شمشیرهای هر دو دوره (از70 نمونه کتیبه‌دار) استخراج شده ‌است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد کتیبه‌های مذهبی شمشیرهای دوره‌های صفوی و قاجار گونه‌هایی چون کتیبه‌های قرآنی، اسماء‌الحسنی، دعایی و تعویذی، حدیث جوانمردی، عبارات استعانت از پیامبران و معصومین و بدوح دارند که اغلب با قلم نسخ و ثلث و با فنونی چون طلاکوبی و قلمزنی بر شمشیرها حک شده‌اند. استفاده از این نوع کتیبه‌ها با جنبه‌ی تعویذی و حفاظت‌بخشی، متأثر از باورها و نگرش مذهبی هنرمندان و صاحبان شمشیرها، جهت حمایت روحی و روانی جنگاوران و در راستای تداعی حضور الهی به عنوان حامی، یاریگر و نصرت‌بخش در جنگ بوده است؛ حتی اگر جنگ‌‌ها در راستای تحکیم دین اسلام و شعائر مذهبی نبوده باشد.