Demir Kazınan Kültür: Samsun Yöresi Demirci Damgaları

Kultur, bir toplumu diger toplumlardan farkli kilan en onemli ozelliklerden biridir. Insan, kultur sahibi bir canli olarak yasadigi dogal cevreye kulturel bir gorunum kazandirir ve dogal cevreyi kultur yoluyla kendine mal eder, sahiplenir. Demir Cagi’ndan bu yana demirin ve demircilik urunlerinin hayatin bircok alaninda kullanilmasiyla birlikte demir, kulturel mirasin onemli unsurlarindan biri olmustur. Demir ve demircilik, Turk kulturu icerisinde de onemli bir yere sahiptir. Demircilik zanaatina iliskin kulturel degerlerden biri de demircilerin nakis gibi isledikleri yapitlarina vurduklari damgalardir. Turk tarihi ve kulturu acisindan onemli belgeler olarak kabul edilebilecek demirci damgalari, demirci ustasinin urunune verdigi degeri ve guvenceyi ifade etmesinin yani sira, demirci esnafi ve musteri arasindaki sosyal isleyisi, yazili olmayan bir hukuku temsil etmektedir. Samsun yoresinde demircilik meslegi ile ugrasan ustalarin sayisinin gun gectikce azalmasiyla, kulturel bir miras olan demircilik zanaati ve demirci damgalari giderek kaybolmaktadir. Bu calismada, Samsun yoresinde demircilik yapan ustalarin damgalarinin belirlenmesi, damgalarin ozellikleri ve zaman icindeki degisiminin kayit altina alinmasi, demirci damgalarinin kulturel miras acisindan oneminin ortaya konulmasi amaclanmaktadir. Calismada, Samsun’un 17 ilcesinde cesitli zamanlarda saha calismalari yapilmis, yoredeki demirci ustalariyla gorusulmus, konuyla ilgili inceleme ve gozlemlerde bulunulmustur. Bulgular, Samsun yoresinde demirci damga kulturunun, demircilerin yaptiklari aletlere vurduklari damgalarla yasatildigini ortaya koymaktadir. Ozellikle Vezirkopru (13), Alacam (8), Carsamba (4), Ilkadim (3), 19 Mayis (1) ve Havza (1) ilceleri Samsun’da demirci damga geleneginin form degistirmekle birlikte yasatildigi yerlerdir. Ancak damgalama gelenegi varligini surdurmekle birlikte, damga sekilleri zaman icinde degiserek gunumuze kadar ulasmistir. Samsun demirci damgalari kisisel damgalardir. Genelde her ustanin kendine ozgu damgasi bulunmaktadir. Calismanin sonuclari demirci damga isaretlerinin ustadan ciraga gecmedigini, ciraklarin usta olmalariyla kendilerine yeni damgalar belirlediklerini ortaya koymaktadir. Modern sanayinin butun olumsuz etkilerine ragmen demirci damgalari ve damgalama gelenegi, gecmisten gunumuze bir kultur olarak Samsun yoresinde varligini surdurmektedir. Bu kulturel degerin cesitli disiplinler tarafindan derinlemesine arastirilmasi, kayda gecirilmesi, korunmasi ve yasatilarak gelecek kusaklara aktarilmasi buyuk onem tasimaktadir.