Het motiverende effect van normatieve en afschrikwekkende boodschappen: een stated preference-benadering

Het onderzoeksprogramma van het project Handhaving en Gedrag ontwikkelt empirische kennis met een gedragswetenschappelijk karakter over de naleving en de handhaving van ordeningswetgeving. Deze ordeningswetgeving richt zich in belangrijke mate op bedrijven en instellingen. Het nalevingsgedrag van bedrijven en instellingen en de wijze waarop de handhavingsorganisaties hiermee omgaan, vormen dan ook een belangrijk onderwerp van het onderzoeksprogramma. Centrale vraag is hoe het nalevingsgedrag van bedrijven en instellingen kan worden verklaard. Met de kennis over het geheel van invloeden dat het nalevingsgedrag van burgers en bedrijven bepaalt, wil het programma conclusies trekken over een optimale aanpak van de handhaving. Velen doen wel eens iets wat niet mag. Denk bijvoorbeeld aan het te hard rijden in de bebouwde kom of fietsen zonder verlichting in het donker. SEO Economisch Onderzoek onderzocht samen met communicatiewetenschapper Bas van den Putte welke voorlichtingsboodschappen volgens burgers en leidinggevenden van bedrijven het meest motiveren om dergelijke lichte overtredingen niet meer te begaan. Gaat het daarbij om afschrikwekkende elementen in boodschappen (gericht op de beleving van de pakkans en de ernst van de sancties), om normatieve elementen in boodschappen (gericht op persoonlijke normen of sociale normen), of om een combinatie van beide? En hoe reageren niet-overtreders op de boodschappen? Dit onderzoek maakt gebruik van de stated preference-methode. Het kijkt naar een inschatting van de boodschapeffectiviteit (op motivatie) en niet naar de feitelijke effectiviteit. Mensen zeggen zich het meest te laten motiveren om bepaalde kleine overtredingen niet langer te begaan door voorlichtingsboodschappen met een afschrikwekkend element. Bij burgers gaat het daarbij om de sanctiekans, bij leidinggevenden van bedrijven om de boetehoogte. Ook boodschappen die zich richten op persoonlijke en sociale normen, worden motiverend gevonden, maar in mindere mate. Een combinatie van afschrikwekkende en normatieve elementen lijkt bij burgers niet verstandig. Volgens het gros van de niet-overtreders hebben boodschappen met motiverende elementen geen averechtse uitwerking op hen. Ze blijven van plan zich aan de regels te houden.