LASTİK SANAYİ ÇEVRE VE SAĞLIK: TÜRKİYE’DE DURUM

Giris ve Amac: Gelisen sanayi kollari ile birlikte, kurulan fabrika sayisinin artmasiyla olusan endustriyel atik artisi yasam alanlarindaki hava, su ve toprak kalitesini dusurmustur. Bu durum sadece sanayi kollarinda calisanlar icin degil, atiklarla kirlenmis havayi soluyan, suyu ve topragi kullanan herkes icin bir tehlike olusturmaktadir. Bu calisma; arac lastiginin uretim surecini incelemek, lastik sanayinin saglik ve cevre tehlikelerini belirlemek, bu sanayi kolunun Turkiye’deki mevcut durumunu analiz etmek amaciyla yapilmistir. Gerec ve Yontem: Bu calisma tanimlayici tipte bir arastirmadir. Lastik sanayi urunlerinden sadece arac lastigi ele alinmistir. Sanayi Bakanligi, Ticaret ve Sanayi Odalari,  Cevre ve Şehircilik Bakanligi, Kalkinma Bakanligi, Turkiye Istatistik Kurumu, Dunya Saglik Orgutu ve Turkiye’de faaliyet gosteren arac lastik fabrikalarinin web sayfalari taranmis ve ulasilabilen sektor, faaliyet ve kapasite raporlari incelenerek hammaddeler, uretim sureci, emisyonlar ve kirleticiler belirlenmistir. Kocaeli’de faaliyet gosteren lastik fabrikalarindan birine kurum ziyareti yapilarak uretim sureci gozlenmistir. Turkiye 2000-2012 Saglik Istatistikleri Yilliklari incelenmistir. Turkiye’de 2005-2012 yillari arasinda uretilen toplam lastik sayisi Turkiye Istatistik Kurumu yillik uretim verilerinden toplanarak bulunmustur. Uretim verilerinden hareketle lastik sanayinin Turkiye genelinde yillik kirletici miktari hesaplanmistir. Calismada kullanilan verilerin ilgili kurumlardan alinmis olmasi ve incelenen Turkiye Saglik Istatistikleri Yilliklari’nda hastalik bazinda duzenli sayisal veri sunulmadigindan hastaliklarin degerlendirmeye alinamamasi arastirmanin baslica kisitliliklarindandir. Bulgular: Lastigin hammaddesi olan kaucuktan hamur yapilmasiyla baslayan arac lastigi uretim sureci kalenderleme, topuk yapimi, lastigin yapimi ve pisirilmesi gibi asamalardan gecerken urun olan arac lastigi disinda kati, sivi ve gaz emisyonlari da olusmaktadir. Kati atiklardan hammadde bulasi, aritma tesislerinde islem goren evsel sivi atiklardan aritilamayanlar, sogutma amacli kullanilan suyun iceriginde bulunan makine yaglari ile cozuculerin kanalizasyona bosaltimi ve havaya salinan polisiklik aromatik hidrokarbonlar cevre kirliligine neden olmaktadir. Bunun disinda hammadde ambalajlari, copluk sizintilari ve baca gazi emisyonlari yoluyla fabrika disina yayilan kirleticiler arasinda karbon siyahi, stiren, partikuler madde, nitroz oksitler, karbonmonoksit ve agir metaller sayilabilir. Bu kirleticilere maruz kalinmasi durumunda insanlarda akciger kanseri, nazal kavite ve paranazal sinus kanseri, bobrek kanseri, deri kanseri, bobrek hastaliklari, solunum yolu enfeksiyonu, astim krizi ve iskemik kalp hastaligi gibi yasami tehdit edici hastaliklar olustugu bilinmektedir. Turkiye’de 2005-2012 yillari arasinda faaliyeti devam eden yedi lastik fabrikasi bulunmaktadir. Bu fabrikalarin 2005-2012 yillarindaki lastik uretim sayilarina bakildiginda 2005-2008 yillari ile 2010 ve 2011 yillarinda artis, 2009 ve 2012 yillarinda dusus oldugu gozlenmektedir.  Turkiye’deki lastik fabrikalarinin 2005 yilindan 2012 yilina kadar hesaplanan baca gazi emisyonu icindeki kirleticilere bakildiginda sirasiyla; 460,556 ton, 456,239 ton, 496,996 ton, 514,003 ton, 414,118 ton, 526,593 ton, 590,989 ton ve 510,448 ton partikuler maddenin, 650,752 ton, 644,651 ton, 702,240 ton, 726,271 ton, 585,137 ton, 744,059 ton, 835,049 ton ve 721,247 ton toplam organik karbonun atmosfere verildigi gorulmektedir. Sonuc ve Oneriler: Turkiye’de 2005-2012 yillarinda uretilen lastik sayisinda duzenli olmayan bir artis saptanmistir. Uretimdeki artisla birlikte, cevreye yayilan kirleticilerin arttigi belirlenerek cevre ve insan sagligina olan etkilerin de buna paralel olarak artacagi ongorulebilir. Bu yuzden fabrikalarin yasam alanlari disina kurulmasi, fabrika kurulurken su kaynaklari ve yesil alanlarin dikkate alinmasi, zararsiz veya zarari en az olan hammadde kullanilmasi, teknolojinin uretim surecinde hic emisyona neden olmayacak veya en az emisyona neden olacak sekilde duzenlenmesi, cikan emisyonlarin zararsizlastirilmasini saglayacak hukuksal duzenlemeler ile denetimlerin yapilmasi onemlidir. Anahtar Kelimeler: Lastik Sanayi, Cevre, Saglik, Kirleticiler, Turkiye