EĞİTİLEBİLİR ZİHİNSEL ENGELLİ(YETİ-YİTİMLİ) ÇOCUKLARIN BESİN TÜKETİM KAYITLARINA GÖRE BESLENME DURUMLARI

Giris ve Amac Engelli(yeti-yitimli) cocuklarda basta malnutrisyon ve obezite olmak uzere cesitli beslenme sorunlari gorulebilmektedir. Zihinsel engelli(yeti-yitimli) cocuklara yaslarina uygun yeterli enerji iceren, iyi kalite proteinlerin ve vucutta yapilmayan elzem yag asitlerinin eklendigi dengeli bir diyet verilmesi, gerekirse gunluk ogun sayisinin artirilmasi, vitamin ve mineral desteginin verilmesi onerilmektedir. Bu arastirmanin amaci; egitilebilir zihinsel engelli(yeti-yitimli) cocuklarin beslenme durumlarini besin tuketim kayitlari kullanarak belirlemek ve temel besin ogelerinin alimindaki eksiklikleri veya fazlaliklari tespit etmektir. Gerec ve Yontem Kesitsel tipteki bu calisma 2015 yili Mayis ayinda gerceklestirildi. Arastirmanin evreni Akdeniz Bolgesi’nde bir ilde bulunan Zihinsel Engelliler Okulu’nda egitim goren egitilebilir zihinsel engelli(yeti-yitimli) ogrencilerden okula duzenli devam eden ve ebeveyni arastirmaya katilmayi kabul eden 45 ogrencidir. Ornekleme yapilmaksizin evrenin tamamina ulasilmasi hedeflendi ve zihinsel engelli(yeti-yitimli) cocugun annesi ile yuz yuze gorusulerek sosyodemografik ozellikleri sorgulayan bir anket uygulandi. Ek olarak anneler kendilerine verilen ve nasil doldurulacagi anlatilan besin tuketim kaydi formunu kullanarak cocuklarinin 3 gun boyunca (Persembe, Cuma, Cumartesi) tukettigi butun besin maddelerini kaydetti. Ayni gunlerde cocuklarin okulda tukettikleri besinler sinif ogretmenleri tarafindan kaydedilerek uc gunun sonunda tuketim kayit formlari birlestirildi.  Kayitlari tam ve dogru olan formlar (n=32) degerlendirmeye alindi. Cocuklarin ayni olcum aletleri ile ayni arastirmaci tarafindan boy ve agirliklari olculdu ve Beden Kitle Indeksi (BKI) hesaplandi. Besin tuketim kayitlari BeBIS (Beslenme Bilgi Sistemi) programinda degerlendirilerek her cocugun aldigi enerji (kkal), protein (g/gun), diyet posasi (g), Vitamin A (mcg), Vitamin D (mcg), Vitamin E (mg), Vitamin K (mcg), Vitamin-C (mg), Riboflavin (mg), Niasin (mg), Vitamin-B6 (mg), Folat (mcg), Vitamin-B12 (mcg),  Pantotenik asit (mg), Biotin (mcg), Kolin (mg), Kalsiyum (mg), Fosfor (mg), Demir (mg), Cinko (mg), Iyot (mcg), Flor (mg), Magnezyum (mg), Manganez (mg), Selenyum (mcg), n-3 yag asidi (g), n-6 yag asidi (g) miktarlari hesaplandi. Besin maddelerinin aliminin cocugun yasina ve cinsiyetine gore yeterli olup olmadigi Turkiye’ye Ozgu Beslenme Rehberi’ne gore degerlendirildi. Degerlendirme SPSS 15.0 programinda tanimlayici istatistikler kullanilarak yapildi. Arastirma oncesi ilde bulunan universitenin Tip Fakultesi Etik Kurulu’ndan gerekli izin alindi. Bulgular Arastirma grubunun %56,3’u erkek, %40,6’si ilk cocuktu. Cocuklarin yas ortalamasi 12,9±4,3’du. Annelerin %59,4’u, babalarin %43,8’i ilkokul mezunuydu. Ailelerin %78,1’inin geliri orta duzeydeydi. Cocuklarin %43,8’inde beslenme ile ilgili sorun oldugu, %28,1’inin ogun atladigi belirlendi. En cok atlanan oglen ogunuydu (%55,6). Cocuklarin %90,6’si ana ogunler disinda ve cogunlukla (%86,2) oglen ile aksam ogunleri arasinda ara ogun tuketmekteydi. BKI’ye gore cocuklarin %50,0’i normal, %28,1’i zayif, %21,9’u asiri kilolu/obezdi. Cocuklarin %21,9’una vitamin ve/veya ozel mama takviyesi verilmekteydi. Cocuklarin aldigi ortalama gunluk enerji miktari 1360±389 kkal, protein miktari 48±12 g, posa miktari 15±6 g’di. Cocuklarin tamami yasa ve cinsiyete gore gunluk alinmasi gereken enerji miktarinin ustunde enerji almaktaydi. Cocuklar alinmasi gereken enerjiden gunluk ortalama 1004±435 kkal daha fazla enerji almaktaydi. Cocuklarin %28,1’i proteini, %87,5’i diyet posasini, %50,0’i A-vitaminini, %40,6’si E-vitaminini, %90,6’si tiamini, %34,4’u riboflavini, %28,1’i niasini, %87,5’i pantotenik asidi, %75,0’i B6 vitaminini, %28,1’i biotini, %90,6’si folati, %34,4’u B12-vitaminini, %75,0’i C-vitaminini, %28,1’i mangani, %78,1’i fosforu, %71,9’u demiri, %75,0’i magnezyumu, %87,5’i cinkoyu, %59,4’u iyotu, %25,0’i n-3 yag asitlerini, %53,1’i n-6 yag asitlerini gunluk alim icin onerilen yeterli duzeyde almamaktaydi. Arastirma grubunun tamaminin D ve K-vitaminlerini, kalsiyum ve selenyumu yeterli miktarda almadigi belirlendi. Sonuc ve Oneriler Bu arastirmanin sonucunda;  egitilebilir zihinsel engelli(yeti-yitimli) iki cocuktan birinin ya zayif/cok zayif ya da asiri kilolu/obez oldugu, gunluk alinmasi gereken diyet posasi, protein, n-3 ve n-6 yag asitlerinin, vitamin ve minerallerin yeterince alinmadigi, buna karsin gerekenden fazla enerji iceren bir diyetle beslenildigi belirlendi. Bu durum saglikli buyume gelisme icin gerekli olan elementlerin karsilanamamasinin yaninda asiri zayiflik ya da obezite gibi farkli sorunlari beraberinde getirebilir. Zihinsel engelli(yeti-yitimli) cocuklarin beslenme sorunlari bireye ozgu degerlendirilmeli ve sorunlarin cozumunde bireysel ozelliklere gore yaklasim saglanmalidir. Anahtar kelimeler : egitilebilir zihinsel engelliler, yeti-yitimi, beslenme, besin tuketim kaydi