Evaluating the Effects of Lake Urmia’s Drought on Resilience Changes in Rural Settlements

هدف: خشک‌سالی¬ دریاچة ارومیه بیش از دو دهه است که ادامة حیات تعداد زیادی از سکونت¬گاه¬های شهری و روستایی پیرامونی خود را به چالش کشیده است. در این میان، جوامع روستایی به دلیل وابستگی بیشتر به عناصر محیطی در برابر پدیدة خشک‌سالی آسیب¬پذیرتر هستند. به منظور کاستن اثرات مخرب خشک‌سالی رویکرد تاب¬آوری به عنوان یک روش علمی و کاربردی شناخته می¬شود. بنابراین، هدف این پژوهش شناسایی میزان تاب¬آوری روستاهای پیرامون دریاچة ارومیه در برابر است. روش: تحقیق از نوع کاربردی و رویکرد آن توصیفی-هم‌بستگی و تحلیلی است. جامعة آماری این پژوهش 13696 نفر جمعیت ساکن در 42 روستای پیرامون این دریاچه بوده که در فاصلة کمتر از 25 کیلومتری قرار داشتند. با استفاده از فرمول کوکران از بین افرادی که بالای 15 سال سن داشتند و همچنین بالای 15 سال در روستا سکونت داشتند، 370 نفر به روش تصادفی ساده به عنوان حجم نمونه انتخاب شد. همین تعداد نیز به‌ عنوان جامعة کنترل و از روستاهای با فاصلة بیشتر انتخاب شد. با استفاده از فرمول آلفای کرونباخ، پایایی بخش‌های مختلف پرسش‌نامة تحقیق 86/0 تا 88/0 به دست آمد. تجزیه‌¬وتحلیل داده¬ها با استفاده از نرم‌افزارهای SPSS و GIS انجام شد. یافته¬ها: نتایج شاخص استاندار بارش نشان داد که وضعیت خشک‌سالی محدودة مورد مطالعه در 15 سال اخیر تقریبا در حالت نرمال قرار داشته است. براساس نتایج فرمول ویژة تاب¬آوری، تاب¬آوری زیست‌محیطی دارای بیشترین میزان فاصله از حد بهینه و تاب¬آوری زیرساختی و کالبدی دارای کمترین میزان فاصله از حد بهینة خود بوده است. میانگین نهایی تاب¬آوری روستاهای نزدیک دریاچه برابر با 41/0 از 1 و روستاهای دور از دریاچه برابر با 60/0 از 1 بوده است. نتایج حاصل از تحلیل آزمون رگرسیون چندمتغیره نشان داد که اثرپذیری تاب¬آوری زیست‌محیطی از خشک‌سالی دریاچة ارومیه بیشتر از ابعاد بوده است (874/0=r). همچنین، یافته¬ها نشان داد که میزان تاب¬آوری اقتصادی و اجتماعی در روستاهای شرق و جنوب دریاچه بیشتر از جهات دیگر دریاچه بوده است. راهکارهای عملی: با توجه به یافته¬های پژوهش پیشنهاد می¬شود در راستای ارتقای تاب¬آوری روستاهای پیرامون دریاچة ارومیه ضمن توجه به خصوصیات موقعیت جغرافیایی روستاها، توجه بشتر بر ابعاد تاب¬آوری زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی معطوف شود.