بازخوانی تجربۀ «پرسهزنی» در رمان فارسی دهۀ هشتاد

پرسه‌زنی گونه‌ای از گذران اوقات فراغت در جوامع شهری پیشرفته است که اغلب به‌صورت انفرادی و با نیت تفریح، لذت و تفکر انجام می‌گیرد. گفتمان‌های فرهنگی و سیاسی حاکم بر شهر، کیفیت تجربۀ پرسه‌زنی را تحت تأثیر قرار‌می‌دهند. به‌دنبال نوسازی و توسعۀ شهرهای ایران، پدیدۀ پرسه‌زنی در میان قشرهای مختلف اجتماعی، به‌ویژه جوانان، رواج پیدا کرده‌است. این پژوهش بر‌اساس رویکرد مطالعات فرهنگی به بررسی نحوۀ بازنمایی تجربۀ پرسه‌زنی در رمان فارسی چرخ‌دنده‌ها(1388)، نوشتۀ امیر احمدی‌آریان می‌پردازد. به این اعتبار، رمان را به مثابه یک میانجی برای فهم تحولات فرهنگی جامعه در نظر گرفته‌ایم. از آن‌جا که هدف ما مطالعه و تفسیر تأثیرات متقابل سوژه و فضای اجتماعی در متن ادبی است، در این پژوهش از روش تحلیل مقوله‌ای محتوا با واحد مضمون استفاده کرده‌ایم و در ‌پی پاسخ به این پرسش هستیم که انگیزه و نقطه عزیمت سوژه برای پرسه‌زنی چیست؟ در طول پرسه‌زنی چه تعاملاتی با خود، دیگری و فضای شهر برقرار می‌کند و در نهایت چه فرجامی می‌یابد؟ در فضای داستان، ایدئولوژی‌های حاکم، چگونه بر کیفیت پرسه‌زنی سوژۀ متنی تأثیر می‌گذارند؟ نتایج پژوهش نشان می‌دهد رویکرد گزینشی جامعه نسبت به مدرنیسم، بر ادراک سوژه از شهر تأثیر مخربی دارد و تجربۀ پرسه‌زنی را تلخ و آشفته می‌کند. سوژۀ پرسه‌زن از فرهنگ شهرنشینی بی‌بهره است اما مواهب دنیای شهر را مطالبه می‌کند. انگیزۀ اصلی او در این رمان، کامیابی، تفریح و بازپس‌گرفتن جوانی ازدست‌رفته بوده‌است. آنچه تجربه می‌کند، تحقیر، بیگانگی و بی‌هنجاری است. او راه چاره را در خشونت ورزیدن، انتقام‌گیری و جنون می‌یابد و در نهایت خودکشی می‌کند.