DUYGULAR BAĞLAMINDA DİN DUYGUSU VE DİNÎ DUYGULAR

Dini yasayis bilissel, duygusal ve davranissal iceriklerle bir butunluk arz etmektedir. Bireydeki din duygusu hem bilissel hem de davranissal boyuttaki bircok dini davranisin kokeninde yer almaktadir. Dini kurallarin insan hayatinda genis olcude etkili olmasi, inancin duygusal karakteri ile yakindan ilgilidir. Duygulari ile hareket eden bireyin, dusuncelerinin ve davranislarinin degismesi oldukca zor gerceklesmektedir. Insanin dinine bagliligi, inanilan dinin rasyonellestirilme duzeyinden cok, din duygusuyla ilgilidir. Bu calismanin amaci, dini inancin ozunde yer alan din duygusunu duygular  baglaminda incelemektir. Ayni zamanda dini yasayisa eslik eden dini korku, dini sevgi, dini umit ve dini baglanma gibi dini duygularin temel duygular zemininde nerede konumlanabilecegini belirlemeye calismak da bu calismanin amaclari icerisindedir. Amaca uygunlugu acisindan teorik desenli bir yontem benimsenmis olup, literatur taramasi ve elde edilen kaynaklarin analiz edilmesi ile konunun betimlenmesi planlanmaktadir. Yerli literaturde din duygusu ve dinsel yasayista tecrube edilen dini duygularin temel duygular ekseninde nasil konumlanabilecegine yonelik calismalara rastlanilmamasi, bu calismanin gerekcelerindendir. Fakat psikoloji ve din psikolojisi alanlarinda din duygusuna dair calismalarin kisitliligi, bu arastirmanin hem gerekcesi hem de konunun calisilma guclugunun bir gostergesi olarak degerlendirilebilir. Din duygusunun farkli goruntuleri bazi din tanimlarinda ve teorilerde de karsimiza cikmaktadir. Dinin kokenlerine dair bazi teorilere bakildiginda bu teorilerin birtakim duygusal unsurlar icerdigi gorulmektedir. Olay ve nesnelere canlilik atfedilmesi anlamina gelen animizm teorisinde korku, saygi ve yuceltme gibi duygularin varligi dikkat cekmistir. Naturizm teorisinde de benzer sekilde korku hissi on plana cikmaktadir. Fitrat teorisinde dogustan insanda bir din duygusunun varligi vurgulanmakta, insanin bilissel ve duygusal donanimlari ile inanca hazir bir sekilde dunyaya geldigi savunulmaktadir. Dini yasayis icerisinde yogun olarak tecrube edilen guven, korku, umut, sevgi ve baglilik gibi duygularla vicdan, merhamet ve adalet gibi ahlâki duygular, din duygusunu besleyen onemli deneyimlerdir. Bu sebeple soz konusu duygularin din duygusuyla iliskileri tasvir edilmeye calisilmistir. Literatur taramasi ile ulasilan kaynaklarin degerlendirilmesi sonucunda din duygusu ve dini duygulara dair iki husus one cikmaktadir:  Bunlardan ilki din duygusunun, bireyin kisiliginde yer edinmis dini inancin askin bir ozu oldugu yonundedir. Insandaki bu ozun din duygusu olarak ifade edilmesinin nedeni ise duygu ya da his kavramlarinin, bu oz icin kullanilabilecek en uygun anlamlari icermesinden ileri gelmektedir. Din duygusu, insanin hem bilissel hem de davranissal aktivitesi ile isleyerek bireyin dini yasayisinin niteligini belirlemede onemli bir rol oynamaktadir. Ikinci one cikan husus ise, dini yasayista olusan dini duygularin temel duygular olmadigi, aksine sevgi, korku, umit, baglilik vb. temel duygularin ozdeki din duygusu ile kombinasyonu neticesinde ortaya ciktigi fikridir. Bu duygularin ayirt edici yonu ise temel duygulara oranla daha derin ve daha uzun sureli hissedilmeleridir.