بررسی روند تغییرات صفات مهم زراعی و عملکرد دانه در تودههای بومی و ارقام زراعی گندم در طی چند دهه گذشته در ایران

شناسایی رابطه بین عملکرد دانه و صفات مهم زراعی و آگاهی از روند تغییرات این صفات برای تعیین استراتژی برنامه‌های به‌نژادی بسیار حائز اهمیت است. بدین منظور، تعداد 313 ژنوتیپ شامل 203 شماره از توده‌های بومی ایرانی و 110 رقم زراعی کشور به صورت طرح آگمنت با 3 رقم شاهد نوید، پیشتاز و آذر در 7 بلوک ناقص در سال زراعی 94-1393 در مزرعۀ تحقیقاتی گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشگاه تهران ارزیابی شدند. برای افزایش دقت و کاهش تغییرات محیطی، طرح آگمنت در سه موقعیت تکرار شد. تجزیه رگرسیون خطی بین صفات مورد بررسی با سال معرفی ارقام زراعی و سال جمع‌آوری توده‌های بومی نشان داد که صفات عملکرد دانه و وزن هزار دانه هم در ارقام زراعی و هم در توده‌های بومی در طول زمان افزایش معنی‌داری داشته‌اند در حالیکه صفت وزن سنبله فقط در ارقام زراعی افزایش معنی‌داری یافته بود. ارتفاع بوته و طول سنبله در ارقام زراعی کاهش معنی‌داری در طی تاریخ 74 ساله به‌نژادی نشان دادند ولی در توده‌های بومی تغییر معنی‌داری ایجاد نشده بود. ولی صفت تعداد دانه در سنبله که براساس نتایج تجزیه همبستگی، رگرسیون و تجزیه علیت به عنوان یکی از مهم‌ترین صفات مؤثر روی عملکرد دانه شناخته شده بود، در طول روند به‌نژادی هیچ گونه تغییر معنی‌داری اتفاق نیافتاده است. با توجه به اینکه ضریب تغییرات فنوتیپی و ژنتیکی بالایی در بین ارقام و توده‌های بومی برای این صفت مشاهده شده است، به نظر لازم است در برنامه‌های به‌نژادی در راستای انتخاب برای افزایش این صفت توجه بیشتری انجام شود.