بررسی و مطالعه ی استقرارهای هزاره ی اول قبل ازمیلاد در حوضه ی زاب کوچک

رودخانه‌ی زاب کوچک از کوه‌های شمال‌غرب ایران سرچشمه می‌گیرد و در امتداد کوه‏ های مرزی ایران-عراق جریان می‏ یابد و درنهایت وارد شمال عراق می‏ شود. باتوجه به اهمیت رودخانه‌ی زاب در شکل‏ گیری استقرارهای مختلف و آگاهی از تعداد محوطه‏ ها در هزاره‌ی اول ق.م.، جایگاه و نوع ارتباط آن‌ها با محوطه‏ های کلیدی و گذرگاه‌های منطقه، این حوضه مورد بررسی قرار‏گرفت. تعداد 16 محوطه مربوط به هزاره‌ی اول ق.م. شناسایی شد. 12 محوطه در قسمت شمالی حوضه و 4 محوطه در جنوب حوضه قرار دارند. بیشتر استقرارها در مکان‏ هایی با استعداد مناسب کشاورزی و دامداری واقع‌اند. تراکم محوطه در قسمت شمالی بیشتر مشهود است. نحوه‌ی الگوی استقرار، کاملا تحت‌تأثیر عوامل جغرافیایی است و در‌جایی‌که محیط مناسب باشد استقرارهای بزرگ و اصلی شکل می‏ گیرند و مابقی محوطه‏ ها کوچکتر و به‌نوعی در درجه‌ی دوم اهمیت هستند. هرچند محوطه‌ی ربط در جنوب حوضه، وسعت نسبتا قابل‌توجهی دارد، اما باید توجه داشت که پتانسیل‌های محیطی، جغرافیایی و امنیتی به محوطه‏ ها اجازه نمی‏دهد که بسیار وسیع شوند. این حوضه در این برهه‌ی زمانی حدفاصل مرزهای مانا و آشور در غرب بوده و از طرف شمال با اورارتو هم مرز بوده‏ است و شاید محوطه‌ی اورارتویی گرده‏ سوره در برهه‏ ای آخرین قلعه‌ی مرزی با این حوضه بوده است. گذرگاه‌ها نیز نقش بسیار مهمی در ارتباطات و تهاجمات احتمالی منطقه داشته‏ اند. گذرگاه حاج‌عمران در شمال حوضه نیز مسیر ارتباطی بسیار مناسبی با شمال بین‏ النهرین است که به‌احتمال زیاد بخشی از هجوم‏ های آشور از طریق این تنگه صورت می‏ گرفته است که امروزه نیز بهترین و آسان‌ترین مسیر ممکن برای تردد است. باتوجه حملات زیاد آشوری‌ها به منطقه، محوطه‏ های بزرگ و کلیدی همچون ربط، شین‏ آباد و پسوه، دارای دیوار بزرگ دفاعی محیطی بوده‏اند که در هنگام تهاجمات مردم با احشام و ثروت خود در آن‌جا پناه می‏ گرفته و تا رفع خطر به‌مقابله می‏ پرداخته‏ اند.