Thomas Reid’in Algı Teorisinde Görme

Bu makalede, bir sagduyu filozofu olanThomas Reid’in kendi caginda yasamis olan ampirist filozof olan David Hume ve Descartes ile baslayip Malebranche, Lock ve Berkeley ile devam eden idealist felsefeye karsi cevap verme niteliginde ortaya koydugu algi teorisinde gorme duyusunun yeri ve fonksiyonlari ele alinacaktir. Thomas Reid, derli toplu bir sekilde algi konusunu “An Inquiry into the Human Mind” isimli eserinde ele almistir. Biz de makalemizde Reid’in bu eserini ana kaynak olarak ele alacak ve Reid’in algi ile ilgili goruslerinin yani sira temelde gorme duyusunu ele alis tarzini aktarmaya calisacagiz. Sagduyu Felsefesinin kurucusu olan Thomas Reid, maddi dunyanin olmadigini savunan filozoflara algi teorisi ile cevap vermektedir. Temel tecrubi bir bilgi kaynagi olan algi, baska bir bilgi kaynagina bagli olmaksizin bilgi ve gerekcelendirilmis inanc uretir. Algi, bizi kusatan dunyayi, belli araliklarda cevreden gelen uyaranlarin duyu organlarimiza yaptigi etkiler yolu ile tanima ve kavrama demektir. Algi sureci; algilayan ozne, algilanan nesne, duyusal deneyim ve nesne ile ozne arasindaki iliski olmak uzere, dort unsurdan olusmaktadir. Tatma, koklama, isitme ve dokunma duyumlarinin da algilamada etkili olmasina karsin gorme, Tanri bilgisinden bahseden en mukemmel bilgi turudur. Kendisinde fiziksel anlamda herhangi bir degisiklik olmayan nesnenin ona olan bakis acisina, mesafeye, bulundugu ortamin sartlarina ve zamana gore goze farkli sekilde gorunmesi gorunus ve gerceklik arasindaki farki ortaya koymaktadir. Gorunus aslinda gerceklige zihnimizi yonlendiren bir isaret gorevine sahiptir. Zihnin hizli bir sekilde isaretten isaret edilen nesneye gecmesi kendinde koklesmis dikkatsizligin sonucudur. Farkli mesafelerden ve yonlerden baktigimiz bir nesnenin gozumuze farkli gorunumler sunmasina ragmen, ayni nesne olduguna dair kanaatimiz tamdir. Bunu olusturan ise deneyimlerimizdir. Gozun gordugu nesne ile ilgili kavrayisinda, onceden sahip oldugu bilgilerin yeri onemlidir. Hakkinda hicbir bilgiye sahip olmadigimiz bir nesneyi gorsek dahi bir algiya sahip olamayiz. Duyular, nesne hakkinda gercekte nasil oldugu bilgisini degil nasil gorundugu bilgisini vermektedir. Duyular dis dunya ve dis dunyadaki nesneler hakkinda tam bir bilgi kaynagi olmasa da dis dunyanin sundugu gorunuslerin dolaysiz bilgisinin kaynagidirlar. Gorunur sekli zihne sunmak konusunda gorevli hicbir duyum olmadigini ifade eden Reid, bunun bizim bilincinde olmadigimiz halde maddi izlenim tarafindan goze onerildigini ifade etmektedir. Doganin gorunur sekli nesnenin somut seklinin ve durumunun bir isareti olarak tasarladigi ve bunu kullanmayi bize icgudusel olarak ogrettigi soylenebilir. Reid, gozlerin uc boyutlu gorme, paralel hareket etme, nesnenin goruntusunu retinada ters olusan resme ragmen duz gorme ve iki gozle tek gorme yeteneklerinin tamaminin Yaraticimiz tarafindan yapimiza konulan yasalarin sonucu oldugunu ortaya koymaktadir.