TÜRKİYE’DE AİLE HEKİMLİĞİ POZİSYONLARININ DAĞILIMI HAKKANİYETE UYGUN MU?

Giris ve Amac: Aile hekimligi yasasina gore her bir aile hekimi icin kayitli kisi sayisi; asgari 1000, azami 4000'dir. Ilgili ilk yonetmelikte 2500-3000 kisiye bir aile hekimi kaydi talimati 2010’da ortalama 3500 kisi kaydina donusmustur. Bu calisma, Saglik Bakanligi tarafindan illerde acilmis olan aile hekimligi pozisyon sayilarinin hakkaniyete  (illerin sosyo-ekonomik gelismislik duzeyi,  bebek olum hizlari, nufus buyuklugu ve nufusun degisimine gore )  uygun olup olmadiginin degerlendirilmesi amaciyla yapilmistir. Gerec ve Yontem: 2010 ve 2013 yillarinda illerdeki aile hekimligi pozisyon sayilari ve illerin bebek olum hizlari “Saglik Bakanligi Turkiye Saglik Istatistikleri Yilligi 2011 ve 2013”ten elde edilmis. Her ilin gelismislik endeksi verileri icin ise “T.C. Kalkinma Bakanligi - Illerin Ve Bolgelerin Sosyoekonomik Gelismislik Siralamasi Arastirmasi (SEGE-2011)”ndan yararlanilmistir. Istatistik analizler IBM SPSS Statistics Ver. 22 programinda yapilmis, degerlendirmelerde tanimlayici istatistiklerin yani sira Pearson ve Spearman korelasyon analizleri kullanilmistir. Bulgular: Turkiye’de 2010’dan 2013’e hekim sayisinda artis %8.4 (123447’den 133775’e) , AH Pozisyon sayisinda artis (20183’ten 21217’e) % 5.1 olmustur. Aile hekimi pozisyonu basina nufus hicbir ile 3000’in altinda degildir, 3500’un altinda 41 (%50.6) il, 4000’in ustunde 2 (%2.5) il vardir. Illerde aile hekimi basina dusen nufus 2010 yilinda 3576±187.2 (3113 – 4076), 2013 yilinda 3496 ±231.5 (2908 – 4266)’dir ve aile hekimi pozisyonu basina dusen nufustaki azalma istatistiksel olarak anlamlidir (t= 2.413, p=0.017). Illerde aile hekimi basina dusen nufus ile illerin bebek olum hizlari arasindaki iliskiye bakildiginda 2010 yilinda anlamli bir iliski bulunmazken (r=0.137, p=0.109), 2012 yilinda aile hekimi basina dusen nufus artarken, bebek olum hizinin da arttigi bulunmustur (r= 0.286, p=0.010). Illerin sosyo-ekonomik gelismislik endeksi degerleri ile aile hekimi basina dusen nufuslari degerlendirildiginde her iki yilda da aile hekimi basina dusen nufus arttikca sosyo-ekonomik gelismislik endeksi degerinin dustugu ancak bu iliskinin istatistiksel olarak anlamli olmadigi belirlenmistir (2010 icin r= -0.272, p=0.322; 2012 icin r=-0.293, p=0.064). Illerin sosyo-ekonomik gelismislik endeksine gore siralamasi ile aile hekimi basina dusen nufuslari degerlendirildiginde her iki yilda da aile hekimi basina dusen nufus arttikca sosyo-ekonomik gelismislik endeksine gore siralamada ilin geriye dustugu gorulmus, ancak yalnizca 2010 yilinda  istatistiksel olarak anlamli bir iliski bulunmustur (2010 icin Spearman rho=0.233, p=0.037; 2012 icin Spearman rho=0.259, p=0.402). 2010 ve 2013 yillari arasinda illerin aile hekimligi pozisyon sayilarindaki degisim ve nufuslarindaki degisim degerlendirildiginde; 29 ilde (%35.8) nufus artisi ile orantili sayida yeni pozisyon aciklandigi, 12 ilde (%14.8) nufusun azalmasina karsin yeni pozisyonlarin acildigi (ilk 5 il), 23 ilde (%28.4) nufus artisindan daha fazla oranda yeni pozisyon acildigi (ilk 5 il), 17 ilde (%21.0) ise nufus artisi oraninda yeni pozisyon acilmadigi (esirgenen pozisyonlarin varligi(ilk 5 il)) belirlenmistir. Yapilan analizlerde esirgenen pozisyonlarin %75’inin sosyo-ekonomik gelismislik endeksine gore yuksek gelismislik duzeyinde olan illerde oldugu belirlenmistir. Sonuc: Aile hekimi basina pozisyon sayisi kurulus mevzuatina aykiri bicimde halen yetersizdir. Artan nufus ve hekim sayisina kosut bir artis saglanmamistir. Yeni pozisyonlarin illere gore dagitimi hakkaniyete uygun yapilmamistir.  Sayica esirgenen ve dagitimi adil olmayan pozisyonlar, bir yandan halkin saglik hizmetlerine erisimini, kullanabilirligini kisitlama, diger yandan hekim ve aile sagligi elemani istihdaminda kisitlama ile sonuclanma potansiyeli tasimaktadir Anahtar Kelimeler: Aile Hekimligi Pozisyonlari, Hakkaniyet, Bebek Olum Hizi, Sosyoekonomik Gelisme Endeksi