مردمنگاری فرایند تغییرات حمام در تهران

حمام کردن در ایران از قدمتی طولانی برخوردار است و با توجه به کارکرد‌های بهداشتی، زیبایی‌شناختی، مذهبی و اجتماعی نقش مؤثری در تاریخ اجتماعی آن داشته است. در دهه‌های اخیر حمام و استحمام با رشد تکنولوژی تأمین منابع آب و انتقال آن به تهران از یک‌سو و رونق اندیشه فراوانی از سوی دیگر دستخوش تغییرات اساسی شده است. هم‌زمانی سبک زندگی مصرفی و دسترس‌پذیری حمام در دوران معاصر، زمینه‌های تغییر ذائقه فرهنگی و روان‌شناختی انسان امروز را به همراه داشته است به گونه‌ای که تغییر کارکردی حمام و دگرگونی معانی آن به عنوان بخشی از تغییرات مهم انسان متمدن قابل پی‌گیری است. مقاله حاضر به دنبال درک تغییرات حمام و استحمام در مسیر تکوین تاریخی آن است. در این پژوهش از روش‌شناسی کیفی، تاریخی و به طور خاص از روش مردم‌نگاری برای انجام عملیات پژوهش و کلیه مراحل کار میدانی بهره گرفته شد. یافته‌های این پژوهش حاصل تجربه زیسته زندگی پژوهشگران در تهران، مشاهدات و مصاحبه‌های با طبقات مختلف شهری در تهران است. این مطالعه نشان می‌دهد با وجود تغییرات ساختاری در زندگی شهری، از بین رفتن حمام عمومی و جایگزینی حمام خانگی، این تغییرات صرفا ساختاری نبوده و به مرور ذائقه روان‌شناختی مردم تهران نیز متناسب با پیچیده‌تر شدن جامعه، تحولاتی را تجربه کرده است. افزایش دفعات شستشو، کاهش فواصل زمانی، افزایش حساسیت‌های بهداشتی، انزجار از بو، پنهان‌سازی بروزات بدن، خصوصی شدن و تغییرات کارکردی و معنایی حمام و استحمام بخشی از این تحولات فرهنگی – روان شناختی است که در سال‌های اخیر در ایران رخ داده است.