Borkekstrakt som middel mot koksidiose hos lam

Koksidiar er eincella parasittar som kan gje alvorleg sjukdom i tarmen hos pattedyr og fugl. Koksidiose hos lam er eit stort problem i sauehaldet. Bruk av koksidiostatika (middel som hemmar utviklinga av koksidiane) er svaert utbreidd og kan fore til utvikling av resistens, slik at det er av stor betydning a finne alternativ til desse. Internasjonalt er det stor interesse for forsking pa bruk av planteekstrakt som fortilsettingsmiddel for a hindre parasittane i utviklinga. Vi har tidlegare vist at kondenserte tanninar fra bork fra norsk sagbruksindustri kan ha effekt mot parasittar i laboratorieforsok. I dette pilotprosjektet har vi gjennomfort ei forste utproving av borkekstrakt som fortilsetningsmiddel mot koksidiose pa levande lam. Bork er elles eit avfallsprodukt for industrien. I forsoket hadde vi 24 lam fordelt pa tre grupper a atte lam. Ei gruppe vart smitta med koksidiar og fekk inga behandling, ei anna gruppe vart smitta og fekk behandling med borkekstrakt fra same dag som dei vart smitta og i 14 dagar framover, og den tredje gruppa vart verken smitta eller behandla (kontrollgruppe). Borkekstraktet var framstilt av fersk granbork fra Bofjorden Sag AS og ekstrahert med vatn og deretter avdampa og torka hos SINTEF Industri. Av 235 kg fersk granbork fekk vi ca. 6 kg tort borkekstrakt (92% torrstoff), med eit innhald av ca. 300 g CT-torrstoff. Utbyttet av tort ekstrakt var ca. 11-12% . Prover fra tre av fem kanner med konsentrat viste alle 49 g CT/kg tort ekstrakt. Alle lamma vart slakta tre veker etter smitte. Kontrollgruppa var friske gjennom heile forsoket og hadde best tilvekst. Gruppa som vart smitta , men ikkje fekk behandling, begynte a fa diare og redusert tilvekst fra om lag dag 15 etter behandling, men vart ikkje saerleg sjuke i den korte tida vi hadde dei i forsok. Gruppa som vart smitta og fekk borkekstrakt, fekk litt diare dei dagane dei fekk ekstraktet, og dei mista matlysta og tilveksten i desse dagane. Sa snart behandlinga var over, kom dei seg fort og hadde normal avforing og auka tilvekst i resten av forsoksperioden. Volumet og konsistensen pa ekstraktet vi ga dei var tydeleg negativt for matlyst og tilvekst under behandlinga. Nar vi talte parasittar (oocyster) i avforinga fra lamma for smitte og dag 12,14,17 og 21 etter smitte, fann vi langt faerre parasittegg hos lamma som hadde fatt borkekstrakt ved slutten av forsoket (dag 22). Hos lamma som ikkje vart behandla, fann vi oocyster fra ca. dag 14 etter smitte og det auka mykje dei neste fem dagane. Hos lamma som fekk borkekstrakt, fann vi oocyster i eit svaert lite tal fra dag 17 etter smitte og fram til vi avslutta forsoket. Statistisk vurdering av resultata ved regresjonsanalyser stottar hypotesa om at borkekstrakt reduserer utskiljinga av koksidiar hos lam for den perioden vi har gjort observasjonar. Det var signifikant effekt av behandling pa utskiljinga av parasittar (P<0,0005) og det var ein klar samanheng mellom behandling og tidspunkt for utskiljing av oocyster (P<0,0001). Mengde ekstrakt som vi kunne gje til lamma utan at dei vart sjuke, viste seg a vere mindre enn vi hadde trudd pa forehand pa bakgrunn av referansar fra andre forsok, og maten vi matte gje det pa (sonde) er ikkje foreinleg med praktisk sauehald. Ut fra dette forsoket ser vi at det er innhaldsstoff i bork som har effekt mot koksidiar av Eimeria-arten hos lam, men det er behov for meir forsking, bade grunnforsking og anvendt forsking, for a forsta kva stoff dette er, om det er berre tanninar eller om det kanskje er heilt andre plantestoff som ogsa har effekt. Det er nodvendig a finne ut korleis mekanismane som hemmar utviklinga til parasittane fungerer, mellom anna pa kva stadium parasitten blir paverka. For a undersoke dette er det behov for meir langvarige forsok enn det vi har hatt, slik at ein kan studere effekten bade nar det gjeld tilvekst, klinisk tilstand og ikkje minst parasittutvikling over ein heil beiteperiode. Vidare er det behov for eit utviklingsarbeid for a effektivisere ekstraksjonsprosessen og redusere produksjonskostnaden. Dette gjeld heile kjeda fra innsamling av bork, torking og oppmaling og til slutt sjolve ekstraheringa, val av ekstraksjonsmiddel og konsentrasjonsprosessen. For a komme i praktisk bruk, ma ein utvikle ei form for fortilsetjing eller eit medikament som kan gjevast til unge, diande dyr som eingongsbehandling, eller i det minste som kan ha effekt om det blir tilfort nokre fa gonger. Til eldre dyr kan det vere aktuelt a sja om det kan tilsetjast i kraftfor, eller til mineralnaering eller saltslikkesteinar.