Türkiye’de Son 10 Yılda Halk Sağlığı Alanında Yapılmış Tıpta Uzmanlık, Yüksek Lisans ve Doktora Tezlerinin Bibliyometrik Analizi

Giris ve Amac: Turkiye’de hem tipta uzmanlik egitiminde, hem de lisansustu egitimde tez hazirlamak zorunlu olup emek yogun bir surectir. Bilimsel calisma sistematiginin kazandirilmasi ve yeni bilgi uretilmesi amaciyla yapilan tezler hazirlanirken ilk asama tez konusunun belirlenmesidir. Arastirmacilarin daha once yapilmis arastirma sonuclarini takip ederek, dolayli yonden arastirma konu egilimlerini saptamaya calistiklari belirtilmektedir. Bu nedenle son yillarda agirlik verilen tez konulari sonraki tezler acisindan onemli rol oynamaktadir.  Ayrica ulkemizde arastirmalara ayrilan sinirli kaynaklar da goz onune alindiginda, az calisilmis arastirma alanlarinin bilinmesi ve oncelikli alanlarin belirlenmesi oldukca onemlidir. Bu calismanin amaci Turkiye’de son 10 yilda halk sagligi alaninda yapilmis tipta uzmanlik, yuksek lisans ve doktora tezlerinin gozden gecirilmesi ve mevcut durumun ortaya konmasidir. Gerec ve Yontem: Tanimlayici tipteki bu arastirma 1.09.2019-25.09.2019 tarihleri arasinda yurutulmus, 01.01.2009-25.09.2019 tarih araligindaki tezler incelenmistir. Ilgili tezlere Yuksekogretim Kurumu Baskanligi’nin Ulusal Tez Merkezi internet sayfasindaki “Detayli Tarama” seceneginden “Halk Sagligi Anabilim Dali” ve ilgili yillar secilerek tipta uzmanlik tezi, yuksek lisans tezi ve doktora tezlerine ayri ayri ulasilmistir. Ulasilan toplam 1007 tezin adi, sayfa sayisi, konusu ve arastirma tipi; yazarin adi, cinsiyeti; danismanin adi, unvani, cinsiyeti, universite adi kayit altina alinmistir. Tez konulari isci sagligi, ureme ve kadin sagligi, bulasici hastaliklar ve bagisiklama, bulasici olmayan hastaliklar ve yeti yitimi vb. 16 farkli konu basligi altinda degerlendirilmistir. Verilerin degerlendirilmesinde R istatistik programinin 3.4.3 versiyonu kullanilmistir. Veriler degerlendirilirken sayi, yuzde dagilimlari, ortalama, standart sapma gibi tanimlayici olculer hesaplanmis, tez turune gore karsilastirmalar icin ki-kare testi, Mann Whitney U ve Kruskal Wallis testi kullanilmistir. Istatistiksel analizlerde p<0,05 anlamlilik duzeyi olarak kabul edilmistir. Bulgular: Incelenen tezlerin %41,3’u (n=416) tipta uzmanlik tezi, %44,7’si (n=450) yuksek lisans tezi ve %14,0’u (n=141) doktora tezi olup, tez ogrencilerinin %67,3’u (n=678) kadindir. Tez turlerine gore tez ogrencilerinin cinsiyetleri karsilastirildiginda; tipta uzmanlik tezi ogrencilerinin %56,2’si (n=234) kadin, yuksek lisans ogrencilerinin %76,0’si (n=342) kadin ve doktora ogrencilerinin %72,3’u (n=102) kadindir (p<0,001). Tez danismanlarinin unvanlari degerlendirildiginde %61,2’si (n=616) profesor, %26,5’i (n=267) docent ve %12,3’u (n=124) doktor ogretim uyesi olup, danismalarin %53,2’sinin (n=536) erkek oldugu bulunmustur. Tezlerin universitelere gore dagilimi incelendiginde; en cok tez yayinlayan ilk uc universite %8,1 ile (n=82) Erciyes Universitesi, %7,8 ile (n=79) Dokuz Eylul Universitesi ve %5,8 ile (n=58) Istanbul Universitesi’dir. Tipta uzmanlik tezleri icinde en cok tez yayinlayan ilk uc universite 25’er (%6,0) tez ile Cukurova Universitesi, Dokuz Eylul Universitesi ve Istanbul Universitesi’dir. Yuksek lisans tezleri icinde en cok tez yayinlayan ilk uc universite Erciyes Universitesi (n=51, %11,3), Dokuz Eylul Universitesi (n=38, %8,4) ve Bulent Ecevit Universitesi’dir (n=29, %6,4). Doktora tezleri icinde en cok tez yayinlayan ilk uc universite Erciyes Universitesi (n=17, %12,1), Dokuz Eylul Universitesi (n=16, %11,3) ve Inonu Universitesi’dir (n=15, %10,6). Tez konularinin dagilimlari incelendiginde en cok calisilan ilk uc konu basligi %20,0 (n=201) ile isci sagligi, %11,8 (n=119) ile ureme ve kadin sagligi  ve %11,6 (n=117) ile bulasici olmayan hastaliklar ve yeti yitimidir. En az calisilan konu basliklari ise agiz ve dis sagligi (n=4, %0,4), tip egitimi (n=5,  %0,5) ve toplum beslenmesidir (n=14, %1,4). Tez turlerine gore tez konularininin dagilimlari degerlendirildiginde tipta uzmanlik tezlerinin %22,4’unun (n=93) isci sagligi, %12,7’sinin (n=53) bulasici olmayan hastaliklar ve yeti yitimi, %11,3’unun (n=47) ureme ve kadin sagligi konulari oldugu bulunmustur. Yuksek lisans tezlerinin %19,1’inin (n=86) isci sagligi, %13,8’inin (n=62) ureme ve kadin sagligi, %10,7’sinin (n=48) cocuk/ergen sagligi ve okul sagligi iken, doktora tezlerinin ise %19,9’unun (n=28) saglik egitimi ve sagligin gelistirilmesi, %15,6’sinin (n=22) isci sagligi ve %14,2’sinin (n=20) bulasici olmayan hastaliklar ve yeti yitimi konulari oldugu bulunmustur. Tez konularina gore tez ogrencilerinin cinsiyet dagilimlari incelendiginde; ureme ve kadin sagligi konularinda yapilmis tezlerin %85,7’sinin (n=102) kadin tez ogrencileri tarafindan yapilmasi dikkat cekicidir. Tezlerin arastirma tipleri degerlendirildiginde %80,8’i (n=814) tanimlayici/kesitsel, %7,5’i (n=76) deneysel, %2,9’u (n=29) metodolojik, %2,5’i (n=25) vaka-kontrol, %2,0’si (n=20) nicel ve nitel(karma), %1,9’u (n=19) niteliksel, %1,8’i (n=18) kohort, %0,3’u (n=3) sistematik derleme/metaanaliz ve %0,3’u (n=3) ekolojik calismadir. Tez turlerine gore arastirma tipleri incelendiginde; her tez turunde en sik kesitsel tipte arastirma yapilmis olup doktora tezleri icinde deneysel arastirma tipi sikliginin %19,9 (n=28) ile yuksek oldugu dikkat cekmistir. Tezlerin sayfa sayisi ortalamasi 122,2±48,3 (min:44 – maks:493) olup; doktora tezlerinin sayfa sayisi (Ort:148,7±67,4), yuksek lisans (Ort:108,2±40,1) ve tipta uzmanlik (Ort:128,4±43,5) tez sayfa sayilarindan daha fazladir (p<0,001). Tez ogrencisinin cinsiyetine gore tezlerin sayfa sayilari ortalamalari arasinda istatistiksel anlamli fark bulunmamistir (Kadin:122,0±47,5; Erkek:122,5±49,9)(p=0,929). Tez danismani unvanina gore tez sayfa sayilari karsilastirildiginda; tez danismani profesor olanlarin tez sayfa sayisi ortalamasi (124,7±49,6); tez danismani doktor ogretim uyesi olanlara gore (113,1±43,1) daha yuksek bulunmustur (p=0,021). Ayrica tez danismani kadin olanlarin tez sayfa sayisi ortalamasi (129,6±51,9); tez danismani erkek olanlardan (115,6±43,9) daha fazla bulunmustur (p<0,001). Sonuc ve Oneriler: Turkiye’de son 10 yilda halk sagligi alaninda yapilmis tipta uzmanlik, yuksek lisans ve doktora tezlerinin buyuk cogunlugu tanimlayici/kesitsel tipte arastirma olup, en cok isci sagligi konusunda arastirma yapilmistir. Bundan sonra yapilacak olan tezlerin konulari belirlenirken, daha az calisilan ve eksik kalmis halk sagligi konularina agirlik verilmesi ve arastirma tipi olarak da kohort gibi nedensellik konusunda daha yuksek kanit duzeyine sahip arastirma tasarimlarinin yapilmasi onerilebilir. Anahtar Kelimeler: Halk sagligi, tez, tipta uzmanlik, yuksek lisans, doktora, bibliyometrik arastirma .